Szesnaście reguł Zamenhofa
Oto szesnaście reguł, które Zamenhof zamieścił w pierwszej ze swoich książek.
a | b | c | ĉ | d | e | f | g | ĝ | h | ĥ | i | j | ĵ | k | l | m | n | o | p | r | s | ŝ | t | u | ŭ | v | z |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
a | b | c | cz | d | e | f | g | dż | h | ch | i | j | ż | k | l | m | n | o | p | r | s | sz | t | u | ł | w | z |
UWAGA. ― Drukarnia, nie posiadająca czcionek ze znaczkami, może zamiast ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, drukować cx, gx, hx, jx, sh i ux (albo, co jest mniej popularne, ch, gh, hh, jh, sh, uh).
B) CZĘŚCI MOWY
- Przedimka nieokreślonego nie ma; jest tylko określony la, wspólny dla wszystkich rodzajów, przypadków i liczb.
- Rzeczownik kończy się zawsze na o. Dla utworzenia liczby mnogiej dodaje się końcówkę j. Przypadków jest dwa: mianownik (nominativus) i biernik (accusativus); ten ostatni powstaje z mianownika przez dodanie zakończenia n. Resztę przypadków oddaje się za pomocą przyimków: dla dopełniacza (genitivus) ― de (od), dla celownika (dativus) ― al (do), dla narzędnika (instrumentalis) ― per (przez), lub inne przyimki odpowiednio do znaczenia. Przykłady: patr/o ojciec, al patr/o ojcu, patr/o/n ojca (przypadek czwarty), por patr/o/j dla ojców, patro/j/n ojców (przyp. czwarty).
- Przymiotnik zawsze kończy się na a. Przypadki i liczby te same co dla rzeczownika. Stopień wyższy tworzy się przez dodanie wyrazu pli (więcej), a najwyższy przez dodanie plej (najwięcej); wyraz „niż” tłumaczy się przez ol. Przykład: Pli blank/a ol neĝ/o bielszy od śniegu.
- . Liczebniki główne nie odmieniają się: unu (1), du (2), tri (3), kvar (4), kvin (5), ses (6), sep (7), ok (8), naŭ (9), dek (10), cent (100), mil (1000). Dziesiątki i setki tworzą się przez proste połączenie liczebników. Dla utworzenia liczebników porządkowych dodaje się końcówka przymiotnika, dla wielorakich ― przyrostek obl, dla ułamkowych ― on, dla zbiorowych ― op, dla podziałowych ― wyraz po. Prócz tego mogą być liczebniki rzeczowne i przysłówkowe. Przykłady: kvin/cent tri/dek tri = 533; kvar/a czwarty; unu/o jednostka; du/e po wtóre; tri/obl/a potrójny, trojaki; kvar/on/o czwarta część; du/op/e we dwoje; po kvin po pięć.
- Zaimki osobiste: mi (ja), vi (wy, ty) li (on), ŝi (ona), ĝi (ono; o rzeczy lub zwierzęciu), si (siebie) ni (my), ili (oni, one), oni (zaimek nieosobisty liczby mnogiej); dzierżawcze tworzą się przez dodanie końcówki przymiotnika. Zaimki odmieniają się jak rzeczowniki. Przykłady: mi/n mnie (przyp. czwarty); mi/a mój.
- Słowo nie odmienia się przez osoby i liczby. Np. mi far/as ja czynię, la patr/o far/as ojciec czyni, ili far/as oni czynią.
- Formy słowa:
- Czas teraźniejszy ma zakończenie as. (Przykład: mi far/as ja czynię).
- Czas przeszły ― is (li far/is on czynił).
- Czas przyszły ― os (ili far/os oni będą czynili).
- Tryb warunkowy ― us (ŝi far/us ona by czyniła).
- Tryb rozkazujący ― u (far/u czyń, czyńcie).
- Tryb bezokoliczny ― i (far/i czynić).
- Imiesłowy (odmienne i nieodmienne):
- Imiesłów czynny czasu teraźniejszego ― ant (far/ant/a czyniący, far/ant/e czyniąc).
- Imiesłów czynny czasu przeszłego ― int (far/int/a który uczynił).
- Imiesłów czynny czasu przyszłego ― ont (far/ont/a który uczyni).
- Imiesłów bierny czasu teraźniejszego. ― at (far/at/a czyniony).
- Imiesłów bierny czasu przeszłego ― it (far/it/a uczyniony).
- Imiesłów bierny czasu przyszłego ― ot (far/ot/a mający być uczynionym).
- Wszystkie formy strony biernej tworzą się za pomocą odpowiedniej formy słowa est być i imiesłów biernego danego słowa; używa się przy tym przyimka de (np. ŝi est/as am/at/a de ĉiu/j ― ona kochana jest przez wszystkich).
- Formy słowa:
- Przysłówki mają zakończenie e. Stopniowanie podobne jest do stopniowania przymiotników (np. mi/a frat/o pli bon/e kant/as ol mi ― brat mój lepiej śpiewa ode mnie).
- Przyimki rządzą wszystkie przypadkiem pierwszym
- Każdy wyraz tak się czyta, jak się pisze.
- Akcent pada zawsze na przedostatnią zgłoskę.
- Wyrazy złożone tworzą się przez proste połączenie wyrazów (główny na końcu). Przykład: vapor/ŝip/o, parostatek ― z vapor para, ŝip okręt, o ― końcówka rzeczownika.
- Przy innym przeczącym wyrazie opuszcza się przysłówek przeczący ne (np. mi neniam vid/is nigdy nie widziałem).
- Na pytanie „dokąd” wyrazy przybierają końcówkę przypadku czwartego (np. tie tam (w tamtym miejscu) ― tie/n tam (do tamtego miejsca); Varsovi/o/n (do Warszawy).
- Każdy przyimek ma określone, stałe znaczenie; jeżeli należy użyć przyimka w wypadkach, gdzie wybór jego nie wypływa z natury rzeczy, używany bywa przyimek je, który nie ma samoistnego znaczenia (np. ĝoj/i je tio cieszyć się z tego; mal/san/a je la okul/o/j chory na oczy; enu/o je la patr/uj/o tęsknota za ojczyzną itp. Jasność języka wcale wskutek tego nie szwankuje, albowiem w tym razie wszystkie języki używają jakiegokolwiek przyimka, byle go tylko zwyczaj uświęcił; w języku zaś międzynarodowym sankcja we wszystkich podobnych wypadkach nadaną została jednemu tylko przyimkowi je). Zamiast przyimka je używać też można, przypadku czwartego bez przyimka tam, gdzie nie zachodzi obawa dwuznaczności.
- Tak zwane wyrazy „cudzoziemskie” t. j. takie, które większość języków przyjęła z jednego obcego źródła, nie ulegają w języku międzynarodowym żadnej zmianie, lecz otrzymują tylko pisownię międzynarodową; przy rozmaitych wszakże wyrazach jednego źródłosłowu, lepiej używać bez zmiany tylko wyrazu pierwotnego, a inne tworzyć według prawideł języka międzynarodowego (np. teatr/o ― teatr, lecz teatralny ― teatr/a).
- Końcówkę rzeczownika i przedimka można opuścić i zastąpić apostrofem (np. Ŝiller’ zam. Ŝiller/o; de l’ mond/o zamiast de la mond/o).
Podobne strony
Podobne Strony
wersja strony: 0, ostatnia edycja: 09 Jun 2009 13:31